Tallinn, Estonya –

Maksim Kolker’in telefonu sabah 6’da çaldığında ve diğer taraftaki ses babasının tutuklandığını söylediğinde, bunun para koparmak için bir dolandırıcılık olduğunu düşündü. Bir gün önce, ileri pankreas kanseri aniden kötüleştiğinde, tanınmış Rus fizikçi Dmitry Kolker olan babasını memleketi Novosibirsk’teki hastaneye götürmüştü.

Telefon çalmaya devam etti ve Kolker, sonunda babası korkunç haberi doğrulamak için arayana kadar telefonu kapatmaya devam etti. Ailenin daha sonra öğrendiğine göre, büyük Kolker vatana ihanetle suçlanmıştı, bu suç Rusya’da mutlak gizlilik içinde soruşturulup kovuşturuluyor ve uzun hapis cezalarıyla cezalandırılıyordu.

Rusya’da son 30 yıldır vatana ihanet vakaları nadirdi, her yıl bir avuç vaka görülüyordu. Ancak 2022’de Ukrayna’nın işgalinden bu yana, casusluk kovuşturmalarıyla birlikte fırladılar ve siyasi görüşlerinden bağımsız olarak vatandaşları ve yabancıları tuzağa düşürdüler.

Bu durum, 1930’larda Sovyet diktatörü Josef Stalin dönemindeki göstermelik davalarla karşılaştırılmalara yol açtı.

Son dönemdeki kurbanlar arasında Kremlin muhaliflerinden bağımsız gazetecilere, Moskova’nın dost olarak gördüğü ülkelerle çalışan deneyimli bilim insanlarına kadar pek çok kişi yer alıyor.

Bu vakalar, Başkan Vladimir Putin döneminde benzeri görülmemiş seviyelere ulaşan muhaliflere yönelik baskıdan kaynaklanmaktadır. Bunlar neredeyse yalnızca güçlü Federal Güvenlik Servisi veya FSB tarafından araştırılır ve belirli suçlamalar ve kanıtlar her zaman ortaya çıkmaz.

Sanıklar genellikle Moskova’nın meşhur Lefortovo Hapishanesi’nde sıkı bir tecritte tutuluyor, kapalı kapılar ardında yargılanıyor ve neredeyse her zaman uzun hapis cezalarıyla suçlu bulunuyorlar.

Putin, 2022’de güvenlik servislerini “yabancı istihbarat servislerinin eylemlerini sert bir şekilde bastırmaya, hainleri, casusları ve sabotajcıları derhal tespit etmeye” çağırdı.

Bu tür kovuşturmalarda uzmanlaşmış ve adını güvenlik servisinin bir bölümünden alan bir haklar grubu olan Birinci Departman, 2023’te 100’den fazla bilinen ihanet vakası saydığını avukat Evgeny Smirnov The Associated Press’e söyledi. Muhtemelen kimsenin bilmediği 100 tane daha olduğunu ekledi.

Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı Ukrayna’dan yasadışı bir şekilde ilhak etmesi, ülkenin doğusunda ayrılıkçı bir ayaklanmaya destek vermesi ve Soğuk Savaş’tan bu yana ilk kez Batı ile anlaşmazlığa düşmesinin ardından vatana ihanet davaları artmaya başladı.

İki yıl önce, vatana ihanetin yasal tanımı, yabancı ülkelere veya örgütlere belirsiz bir şekilde tanımlanan “yardım” sağlamayı da kapsayacak şekilde genişletildi ve bu, yabancılarla temas halinde olan herkesi fiilen kovuşturmaya maruz bırakıyordu.

Bu hareket, yetkililerin Batı tarafından kışkırtıldığını iddia ettiği 2011-12’deki Moskova’daki kitlesel hükümet karşıtı protestoların ardından geldi. Yasadaki bu değişiklikler, Başkanlık İnsan Hakları Konseyi’ndekiler de dahil olmak üzere hak savunucuları tarafından sert bir şekilde eleştirildi.

O dönemde bu eleştirilerle karşı karşıya kalan Putin, değiştirilen yasayı araştıracağına söz vermiş ve “vatana ihanetin ne olduğu konusunda geniş bir yorum yapılmaması gerektiğini” kabul etmişti.
Ve tam da böyle olmaya başladı.

Yetkililer, 2015 yılında batıdaki Smolensk bölgesinde yedi çocuk annesi Svetlana Davydova’yı, suçun yeni ve genişletilmiş tanımına uygun olarak vatana ihanet suçlamasıyla tutukladı.

2014 yılında Moskova’daki Ukrayna Büyükelçiliği’ni arayarak, Rusya’nın, Kiev’e karşı ayrılıkçı ayaklanmanın yaşandığı doğu Ukrayna’ya asker gönderdiğini düşündüğü konusunda yetkilileri uyardığı gerekçesiyle hakkında dava açılmıştı.

Dava ulusal ilgi ve kamuoyunda öfke yarattı. Rusya o dönemde birliklerinin doğu Ukrayna’ya karıştığını reddetti ve birçok kişi Davydova’ya karşı açılan davanın bu anlatıyı çürüttüğünü belirtti. Sonunda aleyhindeki suçlamalar düşürüldü.

Bu sonuç, sonraki yıllarda giderek artan ve sürekli olarak mahkumiyet ve hapis cezalarıyla sonuçlanan vatana ihanet ve casusluk davalarının nadir bir istisnasıydı.

Bir düğüne katılmak için Moskova’ya seyahat eden Amerika Birleşik Devletleri kurumsal güvenlik yöneticisi Paul Whelan, 2018’de tutuklandı ve iki yıl sonra casusluktan suçlu bulunarak 16 yıl hapse mahkûm edildi. Suçlamaları reddetti.

Roscosmos uzay ajansının danışmanı ve eski bir askeri işler gazetecisi olan Ivan Safronov, 2022’de vatana ihanetten suçlu bulundu ve 22 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kovuşturulması, askeri olayları ve karanlık silah anlaşmalarını ifşa eden haberciliğinin bir misilleme olarak yaygın olarak görüldü.

FSB ayrıca aerodinamik, hipersonik ve silah geliştirmede kullanılabilecek diğer alanlarda çalışmalar yapan bilim insanlarının da peşine düştü.

Avukat Smirnov, Putin’in 2018’deki yıllık ulusa sesleniş konuşmasında Rusya’nın geliştirmekte olduğu yeni ve benzersiz hipersonik silahlardan bahsetmesinin ardından bu tür tutuklamaların arttığını söyledi.

Ona göre bu, güvenlik servislerinin Kremlin’e, özellikle silah geliştirmek için kullanılan Rus bilimsel ilerlemelerinin o kadar değerli olduğunu ve “dünyadaki tüm yabancı istihbarat servislerinin peşinde olduğunu” gösterme yoluydu.

Gözaltına alınan Novosibirsk fizikçisinin oğlu Kolker, FSB’nin babasının evinde yaptığı aramada, babasının Çin’de verdiği derslerde kullandığı çeşitli sunumları aradığını söyledi.

Işık dalgalarını inceleyen yaşlı Kolker, yurtdışında kullanımına izin verilen ve Rusya içinde verilen sunumlar yaptı ve Maksim Kolker, “Herhangi bir öğrenci, onun bu sunumlarda hiçbir şeyi (sır) ifşa etmediğini anlayabilirdi” dedi.

Ancak oğlunun aktardığına göre, FSB memurları 2022 yılında 54 yaşındaki fizikçiyi hastane yatağından alıp Moskova’daki Lefortovo Hapishanesi’ne götürdüler.

Hasta bilim adamı, hapishaneden sağ çıkamayacağını bildiği için ailesini uçaktan arayıp vedalaştı, dedi oğlu. Aile, birkaç gün içinde hastanede öldüğünü bildiren bir telgraf aldı.

Diğer vakalar da benzerdi. Aerodinamik konusunda uzmanlaşmış 71 yaşındaki Moskova fizikçisi Valery Golubkin, 2023’te vatana ihanetten hüküm giydi. Devlet tarafından işletilen araştırma enstitüsü, hipersonik bir sivil uçağın uluslararası projesi üzerinde çalışıyordu ve işvereni tarafından projeyle ilgili raporlara yardımcı olması istendi.

Savunmasında görev alan Birinci Daire grubundan Smirnov, raporların yurtdışına gönderilmeden önce incelendiğini ve devlet sırrı içermediğini söyledi.

Son dönemde gündeme gelen iki önemli davada ise muhalif bir siyasetçi ve bir gazeteci yer aldı.

Aktivist olan gazeteci Vladimir Kara-Murza, Batı’da Rusya’yı eleştiren konuşmalar yaptıktan sonra 2022’de vatana ihanetle suçlandı. 2015 ve 2017’de kendisine yönelik zehirleme girişimleri olduğuna inandığı şeylerden kurtulduktan sonra Kara-Murza suçlu bulundu ve 25 yıl hapse mahkûm edildi, ailesi ise kötüleşen sağlığından endişe ediyor.

Wall Street Journal’dan Evan Gershkovich, 2023’te casusluk suçlamasıyla tutuklandı, Soğuk Savaş’tan bu yana bu tür suçlamalarla tutuklanan ilk Amerikalı muhabir oldu. Haziran ayında yargılanan Gershkovich suçlamaları reddediyor ve ABD hükümeti onun haksız yere tutuklandığını ilan etti.