Gençlerin kanser olma korkusu yaşamasına gerek yok, değil mi?

Kanser esas olarak yaşlı insanları etkileyen bir hastalık olmasına rağmen, araştırmalar giderek daha fazla sayıda genç insanın normalden yıllar önce kansere yakalandığını gösteriyor.

BMJ Oncology’de yayınlanan önemli bir çalışmaya göre, 1990 ile 2019 yılları arasında kanser teşhisi konulan 50 yaş altı kişilerin sayısı neredeyse %80 arttı. Daha genç hastalardaki ölüm sayısı %28 arttı.

Galler Prensesi, bu yılın başlarında kanser teşhisi konduğunda henüz 42 yaşındaydı. Kampanyacı Dame Deborah James, 2022’de bağırsak kanserinden 40 yaşında öldü – İngiltere ve Galler’de hastalığın gelişme ortalama yaşı olan 71’den 31 yaş daha genç. Girls Aloud yıldızı Sarah Harding, 2021’de 39 yaşında meme kanserinden öldü.

Galler Prensesi Kate, bu yılın başlarında kanser teşhisi konduğunda henüz 42 yaşındaydı

‘Erken başlangıçlı’ vakaların (50 yaş altı teşhisleri olarak bilinir) artan eğilimi uzmanları endişelendiriyor. Yaşlanma ana risk faktörlerinden biri olmaya devam ederken – on meme kanseri vakasından sekizi 50 yaş üstü kişilerde görülür – Breast Cancer Now adlı yardım kuruluşuna göre, 50 yaş altı 10.000’den fazla İngiltere’li kadına her yıl meme kanseri teşhisi konuyor.

Geçtiğimiz hafta Amerikan Kanser Derneği, kanser vakalarının neredeyse yarısıyla bağlantılı olan altı günlük alışkanlığı belirledi. Bunlar sigara içmek, aşırı kilolu olmak, alkol tüketimi, hareketsiz olmak, kötü beslenmek ve çok fazla güneşe çıkmaktır.

Peki özellikle genç hastalarda kanser vakalarındaki artışın sebebi ne?

Bir teoriye göre, en azından bağırsak kanserinde, bunun bağırsak sağlığı ve beslenmeyle bağlantılı olabileceği düşünülüyor.

ABD’deki Ohio State Üniversitesi’nde araştırmacılar, bağırsak kanseri olan 50 yaş altı hastaların bağırsak dokularını incelediklerinde, bu dokularda kişinin gerçek kronolojik yaşından 15 yıl daha yaşlı hücreler bulunduğunu tespit ettiler.

Bulgularını Amerikan Klinik Onkoloji Derneği’ne sunan araştırmacılara göre, aşırı işlenmiş gıdalardan oluşan diyetler bakteri dengesini değiştirebilir ve bağırsakta iltihaplanmaya, dolayısıyla da kolonda ‘hızlı yaşlanmaya’ neden olabilir.

Diğer araştırmalar, lif oranı düşük ancak şeker oranı yüksek diyetlerle ilişkilendirilen fusobacterium adlı bakterilerin bağırsaktaki iltihabı artırdığını ve dolayısıyla kanser riskini yükselttiğini göstermiştir. Kolon iltihabı, doku iyileşmek için mücadele ederken bağırsak astarındaki hücrelerin hızla değişmesine neden olabilir ve bu da kansere yol açabilecek düzensizliklerin olasılığını artırır.

Kampanyacı Dame Deborah James – ‘Bowelbabe’ – 2022 yılında 40 yaşında bağırsak kanserinden öldü – hastalığın gelişme ortalama yaşından 31 yıl daha genç

Ancak Cancer Research UK (CRUK) baş klinisyeni Profesör Charles Swanton’ın açıkladığı gibi, bilim insanları neden daha çok genç hastada kanser geliştiğine dair henüz ‘iyi bir cevaba’ sahip değiller.

Ancak CRUK’un kıdemli sağlık bilgileri yöneticisi Claire Knight, insanların genç yaşta kansere yakalanma riskini azaltmanın ‘birçok yolu’ olduğunu vurguluyor.

Mail+, gençlerin kendilerini korumak için atabilecekleri adımlar konusunda önde gelen kanser doktorlarına danıştı.

O stepneyi çıkar

Obezite, İngiltere’de sigara içmekten sonra kanserin ikinci büyük nedenidir ve 20 vakadan birinden sorumludur

Buckingham Tıp Fakültesi’nde mesleki uygulama alanında fahri profesör ve kanser uzmanı olan Karol Sikora’ya göre, genç yaşta kansere yakalanma riskini azaltmanın en önemli yollarından biri kilonuza dikkat etmektir.

Mail+’a şunları söyledi: ‘Kanserden uzak kalmak isteyen gençlere tavsiyem kilolarına dikkat etmeleri ve sağlıklı bir BMI’ye sahip olmalarıdır. Aşırı kilolu olmak, ciddi bir ölçüde olmasa bile, kanser için büyük bir risk faktörüdür.’

Son yıllardaki ‘temel değişimlerden birinin’ gençlerin yaşlılara göre şeker ve sağlıksız yağlar açısından zengin işlenmiş gıdalar tüketme ve daha hareketsiz bir yaşam tarzı benimseme olasılığının daha yüksek olması olduğunu da ekliyor.

Harley Street’teki Leaders in Oncology Care Clinic’ten onkolog Dr. Peter Harper, “Obezite, sigara içmekten sonra İngiltere’de kanserin ikinci büyük nedenidir. Her 20 kanser vakasından birinden sorumludur ve 50 yaş altı kişilerdeki kanser vakalarının artışına katkıda bulunmaktadır” diye ekliyor.

‘Bugün doğan çocukların yüzde 53’ü 35 yaşına geldiğinde obez olacak’ diye ekliyor.

ABD’nin Ohio eyaletine bağlı Cleveland kentindeki Case Western Reserve Üniversitesi’ndeki bilim insanlarının araştırmalarına göre, Ozempic ve Wegovy gibi zayıflama enjeksiyonları kanser riskini beşte bir oranında azaltabiliyor.

Midenin dolu olduğunu beyne ileten GLP-1 hormonunu taklit ederek çalışan ilaçların, meme, bağırsak ve karaciğer kanserine yakalanma olasılığını önemli ölçüde azalttığını buldular.

Bu durum sadece kilo kaybından kaynaklanıyor olabilir (obezitenin kendisi de bir risk faktörüdür) ancak ilaçlar aynı zamanda bu kanserlerin riskini artıran iltihabı da azaltabilir.

Hızlı yürü

Londra’daki Guy’s Hastanesi’ndeki Onkoloji ünitesinin kurucu ortağı olan Dr. Harper, ‘Kanseri önlemek istiyorsanız, tempolu yürüyüş, yüzme ve tenis gibi düzenli orta düzeyde egzersiz yapın’ diyor. ‘Bunun nedeni, egzersizin bağışıklık sistemini en iyi durumda tutmaya yardımcı olmasıdır.’

Bağışıklık sistemi kanserle birçok farklı şekilde savaşır, bunlara T hücreleri adı verilen beyaz kan hücreleri göndermek de dahildir: bunlar kanseri vücuda ait olmayan ‘yabancı’ hücreler olarak görür, bu nedenle kanser tutunmadan önce onunla başa çıkmaya yardımcı olabilir. Bu nedenle bağışıklık sisteminizin tam olarak şarj olması gerekir.

Dr. Harper, ‘Bağışıklık sistemi egzersize çok duyarlıdır’ diyor.

’60 dakikaya kadar orta ila yüksek yoğunlukta düzenli egzersiz yapmak, bağışıklık güçlendirici faydalar için idealdir. Bunu günlük veya neredeyse günlük olarak yaparsanız, bağışıklık ve metabolik sistemleriniz güçlenmeye devam eder.’

Ancak aşırıya kaçabilirsiniz: Uzun süreler boyunca ağır ağırlıklarla bench press yapmak gibi yüksek yoğunluklu uzun süreli antrenmanlar -özellikle de seanslar arasında uygun bir dinlenme olmadan- bağışıklık sisteminizi baskılayabilir.

‘Bu yüzden saatlerce kas inşa etmek için spor salonuna gitmeyin. Takım oyunlarını, tenisi veya düzenli olarak işe yürüyerek gitmeyi tercih edin,’ diyor Dr. Harper.

Telefonunuzu kapatın

Yüksek cep telefonu kullanımı, ABD’li araştırmacıların ‘aktif kanepe patatesi’ olarak adlandırdığı, fiziksel olarak aktif olmasına rağmen günde en az sekiz saatini oturarak geçiren birinin önemli bir göstergesidir. Çok sayıda çalışma, fiziksel aktiviteden bağımsız olarak hareketsiz davranışı, kalp hastalığı ve belirli kanserlerin yanı sıra erken ölüm riskinin daha yüksek olmasıyla ilişkilendirmiştir.

Kent State Üniversitesi araştırmacılarının 2019 yılında Digital Health dergisinde yayımlanan araştırmasına göre, ‘kanepe patatesi’ davranışıyla geçirilen her bir saat, tüm bu sağlık risklerini yüzde 11 oranında artırıyor.

Dr. Harper, “Günde bir saat bile olsa telefon kullanımınızı azaltıp bu zamanı daha aktif bir şeye ayırsanız, formunuzu geliştirebilirsiniz” diyor.

Telefon ve tabletlerden gelen mavi ışık emisyonlarını azaltmak için bir ekran filtresi kullanmak meme kanseri riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Journal of Biomedical Physics and Engineering’de yayınlanan bir çalışmada mavi ışık meme kanseriyle ilişkilendirildi, ancak araştırmacılar daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu vurguladı. Bir öneri, geceleri bu görünür ışık emisyonlarının vücudun sirkadiyen ritmini bozarak uykuyu bozabileceğidir.

Ancak aynı derginin nisan ayında yayımlanan başka bir araştırma, mavi ışığa maruz kalma ile meme kanseri gelişimi arasında güçlü bir ilişki bulamadığından, bu konu henüz kesinlik kazanmadı.

Taş devrindeymiş gibi ye

Cambridge Üniversitesi, ergenlerin tükettiği kalorilerin üçte ikisinin sağlıksız veya aşırı işlenmiş gıdalardan geldiğini buldu

Pankreas kanserinin sağ kalım oranı düşüktür ve hastaların yüzde 5’i beş yıl yaşar. Endişe verici bir şekilde, bu hastalığa yakalanan 55 yaş altı kişilerin sayısı artık yaşlı yaş gruplarına göre daha hızlı artmaktadır. The Lancet Gastroenterology and Hepatology’de 2023’te yayınlanan bir makaleye göre, kadınlarda görülme sıklığı da erkeklerden daha hızlı artmaktadır.

Genç insanlarda görülen bu artışın nedeni henüz bilinmiyor; ancak Padova’daki Veneto Onkoloji Enstitüsü’ndeki bilim insanlarının 2021’de yaptığı önceki çalışmalara ilişkin bir inceleme, bunun lif oranı düşük beslenmeyle bağlantılı olabileceğini öne sürüyor.

Profesör Sikora, “İngiltere’deki ergenler ve genç yetişkinler genellikle lif oranı düşük besinler tüketiyor, bu nedenle bu endişe verici” diyor ve lifli beslenmeyi artırmanın kolay bir yolunun haftada iki kez eti bitki bazlı bir öğünle değiştirmek olduğunu ekliyor.

Bir diğer strateji ise, genellikle az lif içeren veya hiç lif içermeyen abur cuburları azaltmak veya bunlardan kaçınmaktır.

Cambridge Üniversitesi’nin geçen yıl yaptığı araştırma, ergenlik çağındaki gençlerin tükettiği kalorilerin üçte ikisinin lif ve besin değeri düşük, doymuş yağ, ilave şeker veya tuz oranı yüksek abur cubur veya aşırı işlenmiş gıdalardan geldiğini ortaya koydu.

Profesör Sikora ise bol miktarda meyve, sebze ve tam tahıl tüketmenizi öneriyor: ‘İnsanların çoğunlukla lif oranı yüksek, bitki bazlı bir diyet uyguladığı ve yalnızca et bulunduğunda et yediği Taş Devri’ne geri dönün.’

Gazlı içeceklerden kaçının

İngiltere Araştırma ve İnovasyon Kurumu’na göre, İngiliz gençler ergenlik çağına geldiklerinde genellikle önerilen ilave şeker miktarının iki katından fazlasını, yani günde 30 gr. yerine 70 gr. şeker tüketiyorlar.

Bunun büyük bir kısmı da şekerli gazlı içeceklerden geliyor.

Profesör Sikora, ‘Gazlı içeceklerde kanserin erken gelişmesiyle bağlantılı bir şey yok, ancak gazlı içeceklerdeki yüksek şeker seviyeleri, kanser için bilinen risk faktörleri olan obezite ve tip 2 diyabetin daha yüksek seviyelerine yol açabilir’ şeklinde açıklıyor.

Meyve suları da yüksek oranda fruktoz formunda şeker içerir.

Profesör Sikora, ‘Su içmek ve meyve yemek daha iyidir. Meyveler lif içerir ve fruktozun kan dolaşımına emilimini yavaşlatır’ diyor.

‘Love Island’ bronzluğunu unutun

İngiltere Kanser Araştırmaları Kurumu, bu yıl rekor sayıda 20.800 melanom vakasının teşhis edileceğini ve bunların onda dokuzunun önlenebilir olduğunu öngördü.

Profesör Sikora, ‘Melanom adı verilen kötü huylu bir cilt kanseri türüne yakalanan gençlerin sayısı son 30 yılda iki katına çıktı’ diyor. Seyahat alışkanlıklarındaki değişimin bunda etkili olabileceğine inanan Sikora, gençlerin ‘geçmişe kıyasla uçağa atlayıp İspanya’da iki hafta sahilde vakit geçirme olasılığının çok daha yüksek olduğunu’ söylüyor.

Bronz ten gençler arasında moda olabilir ancak cildinizin yanması ve DNA’nızın hasar görmesi riski vardır.

İngiltere Kanser Araştırmaları Kurumu, bu yıl rekor sayıda 20.800 melanom vakasının teşhis edileceğini öngördü: ancak bunların onda dokuzu önlenebilir nitelikte ve aşırı ultraviyole (UV) radyasyonundan kaynaklanıyor.

Melanoma Focus adlı yardım kuruluşuna göre, 20 yaş altı kişiler yılda en az iki veya üç kez solaryuma girme olasılığı en yüksek olan yaş grubu.

Profesör Sikora, ‘Güvenli bir bronzluk için şişedeki sahte bronzlaştırıcıları tercih edin’ diyor.

İngiltere’de gündüz sıcağında güneşten uzak durmanız ve yurtdışındayken cildinizi korumaya dikkat etmeniz tavsiye ediliyor. Profesör Sikora, ‘İstakoz olmayın ve güneşten kızarmış bir ciltle eve dönmeyin’ diye tavsiyede bulunuyor.

‘Güneşte şapka takın, özellikle de üstte ince saçlarınız varsa. Saçlı deri melanomu baş ve boyun melanomlarının yüzde 35’ini oluşturur.’

Sigara içmeyin – veya elektronik sigara kullanmayın

Kanser için en yüksek risk faktörü sigara içmektir. Tütün içen gençlerin sayısı önemli ölçüde azalırken – 2021’deki son NHS İngiltere rakamları, 15 yaşındaki erkeklerin yalnızca %4’ünün ve kızların %3’ünün artık sigara içtiğini gösteriyor (1982’de 15 yaşındakilerin dörtte biriyle karşılaştırıldığında) – bazıları artık bunun yerine buharlı sigara kullanıyor.

Dr. Haper, ‘Buharlı sigara ve ısıtılmış sigaraların sigara içmekten yüzde 98 daha az zararlı olduğuna inanıyoruz’ diyor ancak buharlı sigara da risksiz değil.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’nin tavsiyesi şu: ‘Eğer elektronik sigara kullanmıyorsanız, hiç başlamayın.’

‘Çoğu e-sigaranın, yüksek derecede bağımlılık yapan ve hamile kişiler, gelişmekte olan fetüsler ve gençler için bir sağlık tehlikesi olan nikotin içerdiğini’ belirtiyor. E-sigaralardan çıkan aerosol ayrıca zararlı ve potansiyel olarak zararlı maddeler içerebilir. Bunlara kansere neden olan kimyasallar ve akciğerlerin derinliklerine solunabilen küçük parçacıklar dahildir’.

Bir aile sağlık ağacı çizin

Erken başlangıçlı bazı kanserler ailelerde görülebiliyor. Bunlara, hatalı BRCA1 ve BRCA2 genlerinden kaynaklanan meme kanseri ve 50 yaşından önce görülen bağırsak kanseri ve prostat kanseri de dahil.

Profesör Sikora, ‘Ailenizdeki kanser geçmişini mutlaka bilin’ diyor.

‘Aynı kanser türüne yakalanan birkaç yakın aile üyeniz varsa, bu sizin daha fazla risk altında olduğunuzu gösterebilir.

‘Genetik test yaptırmak isteyip istemediğinize karar vermenize yardımcı olması için sizi bir genetik danışmana yönlendirebilecek olan aile hekiminizle görüşün.’

Genetik mutasyon doğrulandıktan sonra, düzenli kontroller kanser belirtisi olabilecek erken değişiklikleri tespit edebilir.

Profesör Sikora, ‘Birçok kanser türü erken evrelerinde yakalandığında yüksek oranda tedavi edilebilir’ diyor.