BBC

Olayların başlamasının üzerinden üç hafta geçti ve çoğumuz hâlâ olayların yarattığı etkiyi anlamaya çalışıyoruz.

Bu kargaşa, kamuoyu ve polis tarafından hemen bastırılan tek seferlik bir patlama olarak mı görülecek, yoksa yeni tehlikeli bir aşırı sağın güç gösterisi olarak mı görülecek?

Southport’ta Elsie Dot Stancombe, Alice da Silva Aguiar ve Bebe King cinayetleri, trajediyi kendi nefretlerini ve gündemlerini yaymak için kullanan aşırılık yanlıları tarafından kullanıldı.

İnternetteki yalanlar ve yanlış bilgiler durumu daha da alevlendirdi ve bazı önemli kışkırtıcılar nefret yaymak ve belirli zaman ve yerlerde protesto çağrısı yapmak için sosyal medyayı ve mesajlaşma uygulamalarını kullandı.

Sonuç, birkaç gün süren, ırksal ve dinsel nefretin merkezi canlandırıcı motivasyon olduğu bir dizi şiddetli flaş çetesiydi. Çeteler göçmenlerin kaldığı otellere saldırdı, binaları ateşe vermeye çalıştı ve insanları arabalarından çıkardı.

İsyanlar, başbakandan aşağıya doğru kamu figürleri tarafından “aşırı sağ” olarak nitelendirildi. Birçok kişi için bu tanım, düzensizliğin bir şekilde adlandırılmış, belirli, resmi gruplar veya siyasi partiler tarafından organize edildiğini ima ediyor; ve aşırı sağın Ulusal Cephe gibi örgütler tarafından protesto ve şiddet geçmişi bu fikri güçlendiriyor.

Yıllardır aşırı sağcılığı araştıran biri olarak, sanki tek bir basit cevap varmış gibi, bana sürekli olarak bu kaosu kimin organize ettiği soruluyor.

Ancak son dönemdeki karışıklık çok daha karmaşıktır ve modern sağcı aşırılığın anarşisini ve onun etki alanının genişliğini açığa çıkarmıştır.

Gerçek şu ki, isyanları kimse sahiplenmedi veya organize etmedi: Olaylar bundan daha büyüktü.

PA

Bazı aşırılık yanlıları resmi gruplar kurmaktan uzaklaştı

Bu uyum eksikliği durumu daha öngörülemez ve tehlikeli hale getiriyor. Yetkililer için çok sayıda potansiyel isyancı ve potansiyel hedef var ve bozguna uğratacak belirgin ulusal örgütlerin eksikliği var.

Buna karşılık, ırkçılık karşıtı kampanya yürütenlerin karşı gösterileri çok daha tutarlı ve örgütlü oldu.

Sağcı aşırılıkçılık, tutarlı bir bütün olmaktan ziyade bir spektrum olarak düşünülebilir. Devlet tarafından terörist olarak görülen, çevrimiçi takma adların arkasına saklanan, kampanyaları küçümseyen, toplumu yok etmek isteyen ve Adolf Hitler’e tapan soykırımcı neo-Nazileri içerir. Ancak terim aynı zamanda demokratik seçimlerde yer alan, kamu kampanyalarına katılan ve politika platformları öne süren kişileri tanımlamak için de kullanılır.

Ben ilk tür için “aşırı sağ”, ikincisi içinse “aşırı sağ” ifadesini kullanmayı tercih ediyorum.

Spektrumun farklı kısımlarını birleştiren nefretler vardır, ancak farklılıklar da vardır. Örneğin, neo-Naziler tarafından benimsenen merkezi antisemitik komplo teorileri, esas olarak Müslümanları hedef alabilecek bazı aşırı sağcı figürler tarafından her zaman paylaşılmayacaktır.

İngiltere’deki aşırı sağcılık, bugün artık sadece örgütler ve partiler tarafından yönlendirilen bir yapı olmaktan çıkıp, çoğunlukla çevrimiçi ortamda bir araya gelen daha gevşek insan ağlarından oluşan bir yapıya bürünmüştür.

Yakın geçmişte İngiliz Ulusal Partisi’nin (BNP) elde ettiği türden seçim başarısı elde eden neo-faşist bir siyasi parti bulunmuyor.

Bugün, geleneksel olarak anladığımız gibi, önemli siyasi liderler de yok. İslam karşıtı aktivist Tommy Robinson, gerçek adı Stephen Yaxley-Lennon, muhtemelen en iyi bilinen halk figürüdür – ancak hüküm giymiş suçlu, tutarlı bir hareketten ziyade bir kişilik kültünü denetliyor ve çevrimiçi hicivlerinin ve yasal sorunlarının bitmeyen gösterisi yaşayan bir pembe dizi sağlıyor.

BNP ve Ulusal Cephe gibi gruplar hâlâ varlığını sürdürüyor, ancak bunlar eski hallerinin hayaletleri, yaşlı faşistlerle dolu ve genç insanlara hitap etmiyorlar.

İngiltere’de gençler tarafından daha yeni, daha aşırı örgütler kuruldu; ancak neo-Nazi grupları National Action ve Sonnenkrieg Division gibi başlıca örnekler hükümet tarafından terör örgütleri olarak yasaklandı ve anti-faşistler, gazeteciler ve polis tarafından dağıtıldı.

Bazı sağcı aşırılık yanlıları, polisin dikkatini çekecek resmi gruplar kurmaktan uzaklaşarak, özellikle çevrimiçi ortamda, herkesin aşırılık yanlısı kanalları veya etkili kişileri takip edebileceği daha gevşek ağlar oluşturmaya çalıştılar.

Örneğin, bazıları Patriotic Alternative (PA) gibi küçük gruplar ve beyaz adamların şiddet eğitimi almak için bir araya geldiği bir dövüş kulübü ağı oluşturdu. Bunlar, yasaklanmış ancak benzer insanları barındıran örgütlerden daha az açıkça aşırı bir söylem benimsedi ve bazı PA üyeleri terörizm ve ırksal nefret suçlarından hüküm giydi.

Şiddet yaşandığında, bu her zaman neo-Nazilerden kaynaklanmıyor; ayrıca sorumlular da uzun süredir aşırılık yanlısı olanlar değil.

Kargaşaya katılanların çoğunun aşırı veya aşırı sağ ile bilinen bir bağlantısı yoktu. 60’lı yaşların sonlarındaki insanlardan çocuklara kadar çeşitli motivasyonlara sahip çeşitli insanlar vardı. Bazıları yağma ve hırsızlıkta yer alan fırsatçı suçlulardı. Diğerleri sarhoştu ve kaos başladıktan sonra katıldılar.

Ancak, isyanlarda bulunanların bazılarının aşırı sağla bağlantıları vardı. Bunlar arasında, geçmişte PA etkinliklerine katılmış ve Yargıç John Thackray’in Hull’da “12 saatlik ırkçı, nefret dolu kalabalık şiddeti” olarak tanımladığı olaydaki rolü nedeniyle hapse atılmış John Honey de vardı.

Southport isyanında, yasaklı terör örgütü National Action’a üye olduğu gerekçesiyle hapse atılan ve aylar önce serbest bırakılan Matthew Hankinson da vardı.

PA

Şu ana kadar isyanlarla bağlantılı yüzlerce tutuklama ve suçlama yapıldı

Southport trajedisinin ardından yaşanan şiddet olayları büyük ölçüde azalmış olsa da, etkisi hâlâ hissediliyor.

Şimdi, isyanlardan sonra, sağcı aşırılıkçılığın her kesiminden insanlar ulusal bir krize yol açabileceklerini gördüler ve gelecekteki herhangi bir trajediyi benzer şekilde ele geçirmeye çalışacaklar. Aşırılıkçı hareketlere dahil olanlar, gruplarının üye sayılarının önerdiğinden daha geniş bir kitlenin inançları için var olduğu sonucuna varabilirler.

İsyancıların başlıca hedefleri olan Müslümanlar ve göçmenlerin kullandığı hizmetler, yıllardır bazı kamu figürleri ve marjinal aktivistler tarafından şeytanlaştırılıyor. Bu yazki kargaşa, şiddetin ilk patlaması değildi. Polis tarafından terörizm olarak sınıflandırılan, isyanlardan önce de tek başına kişiler tarafından bir dizi komplo ve saldırı olmuştu: Londra’daki bir göçmenlik avukatları ofisinde, Worcestershire’daki göçmenler tarafından kullanıldığı düşünülen bir otelde ve Dover’daki bir göçmen işleme merkezinde.

2017 Finsbury Park minibüs saldırısı sırasında Makram Ali’yi öldüren Darren Osborne, Tommy Robinson’ın benimsediği görüşler de dahil olmak üzere aşırı sağcı İslam karşıtı inançlar tarafından çevrimiçi olarak hızla radikalleştirilmişti. Osborne hiçbir gruba ait değildi ve güvenlik güçleri tarafından tanınmıyordu.

Olay, hakim Bayan Yargıç Cheema-Grubb tarafından resmen bir terör saldırısı olarak ilan edildi. Osborne’a Twitter’da olmanın “kendisini aşırı ırkçı ve İslam karşıtı ideolojilere maruz bıraktığını” ve “lider olduklarını iddia edenler tarafından zihninin zehirlenmesine izin verdiğini” söyledi.

Yedi yıl sonra, isyanlar aynı noktayı tekrar vurguladı: Aşırı sağcı fikirlere ve komplo teorilerine maruz kalmak için neo-Nazi olmanız veya bir gruba dahil olmanız gerekmiyor; sadece internette olmanız yeterli.

Şimdiye kadar, isyanlara karışan hiç kimse terörizm suçuyla suçlanmadı ve savcılar da şiddet içeren düzensizlik suçlamalarının hiçbirinin terörist bir amacı olduğunu iddia etmedi. Ancak Crown Prosecution Service, olasılığın hala değerlendirildiğini söylüyor. Terörle mücadele polisinin eski başkanı Neil Basu, bazı eylemlerin “terörizm sınırını aştığını” düşündüğünü söyledi.

Savcılar ve polis, şiddet içeren düzensizliği resmen terörizme bağlayabilir. Geçtiğimiz hafta, Filistin Eylemi’nden birkaç aktivist, Gloucestershire’da bir İsrail silah şirketine ait bir fabrikaya yapılan iddia edilen saldırının ardından şiddet içeren düzensizlikle suçlandığında, CPS olayda bir “terör bağlantısı” olduğunu iddia etti.

İsyanlarla bağlantılı yüzlerce tutuklama ve suçlama, katılmanın yasal sonuçlarını gösterdi. Bu, bazı insanların gelecekte bir isyana katılmadan önce tekrar düşünmesini sağlayabilir. Bu anlamda, sağcı aşırılıkçılık arka plana atıldı.

Ancak destekçileri, devletin tepkisini aynı zamanda temel tezlerinden birinin kanıtı olarak görüyor: aşırı sağ aktivistlerin farklı geçmişlere ve ideolojilere sahip insanlara kıyasla orantısız bir şekilde hedef alındığı. Bu anlatı, milyarder sahibi Elon Musk’ın bizzat desteklediği X -eski adıyla Twitter- da dahil olmak üzere birçok yerde tutunuyor.

Bu yaz yaşanan şiddet patlamasından çıkarılabilecek olası bir sonuç, aşırı sağ söylemlerin artık birçok kişinin düşündüğünden daha ana akım olduğudur. Artık toplumda daha yaygın olan ve siyasi gruplar halinde örgütlenme ihtiyacını aşan aşırı sağ bir kültür var mı? Eğer öyleyse, aktivistler son haftalarda yaşananlardan cesaret alabilir ve potansiyel olarak şiddet riski daha da büyük olabilir.

Bu haftayı düşünürken, Ocak 2018’in başlarında Preston’da soğuk bir günü düşündüm. Mahkemede, antisemitik konuşmalarda ırksal nefreti körüklemek suçundan hüküm giydiği bir davada ifade veren Jack Renshaw adlı bir sanığı izliyordum. O yılın sonunda – ve iki dava daha – genç erkek çocuklarını cinsel olarak kandırmaktan ve neo-Nazi bir terör saldırısında yerel milletvekilini bir pala ile öldürmeyi planlamaktan da hüküm giydi.

Notlarımı kontrol ettim ve evet, hafızam doğruydu. Kabul edilmiş bir neo-Nazi ve eski BNP ve National Action üyesi olan Renshaw’a ırkçı aktivizme neden katıldığı soruldu. Cevap olarak, bunun herkes için siyaseti değiştirmeye yardımcı olduğunu söyledi.

Mahkemede, “Bu durum ana akım siyaseti daha sağcı hale getiriyor” dedi.

Kamuoyunun, polisin ve mahkemelerin olaylara tepkisi, çoğu insanın aşırı sağın şiddet içeren nefretini ve fantezilerini paylaşmadığını ortaya koydu.

Ancak pek çok kişi, aşırı sağcı flash mobların olduğu bir İngiltere’nin düşündüklerinden daha korkutucu, öngörülemez ve ırkçı olduğunu düşünecek ve geleceğin ne getireceğini merak edecek.

Bu hala tehlikeli bir an.

BBC Derinlemesine web sitesi ve uygulamada en iyi analizler ve en iyi gazetecilerimizin uzmanlıkları için yeni bir yuva. Farklı bir yeni marka altında, varsayımları zorlayan yeni bakış açıları ve karmaşık bir dünyayı anlamanıza yardımcı olacak en büyük sorunlar hakkında derinlemesine haberler sunacağız. Ayrıca BBC Sounds ve iPlayer’dan düşündürücü içerikler de sergileyeceğiz. Küçük başlıyoruz ama büyük düşünüyoruz ve sizin ne düşündüğünüzü bilmek istiyoruz – aşağıdaki düğmeye tıklayarak bize geri bildirimlerinizi gönderebilirsiniz.