Avrupa Birliği’nin çığır açan yapay zeka yasası Perşembe günü resmen yürürlüğe giriyor ve bu, Amerikan teknoloji devleri için zorlu değişiklikler anlamına geliyor.

Şirketlerin yapay zekayı geliştirme, kullanma ve uygulama biçimini düzenlemeyi amaçlayan çığır açıcı bir kural olan Yapay Zeka Yasası, Mayıs ayında AB üye ülkeleri, yasa koyucular ve AB’nin yürütme organı olan Avrupa Komisyonu tarafından nihai olarak onaylandı.

CNBC, Yapay Zeka Yasası hakkında bilmeniz gereken her şeyi ve bu yasanın dünyanın en büyük teknoloji şirketlerini nasıl etkileyeceğini sizler için sıraladı.

Yapay Zeka Yasası nedir?

AI Yasası, yapay zekayı yöneten bir AB mevzuatıdır. İlk olarak 2020’de Avrupa Komisyonu tarafından önerilen yasa, AI’nın olumsuz etkilerini ele almayı amaçlamaktadır.

Yönetmelik, AB genelinde yapay zeka için kapsamlı ve uyumlu bir düzenleyici çerçeve belirliyor.

Öncelikle, şu anda en gelişmiş yapay zeka sistemlerinin birincil inşaatçıları ve geliştiricileri olan büyük ABD teknoloji şirketlerini hedef alacak.

Ancak, çok sayıda başka işletme de, hatta teknoloji firmaları bile, kuralların kapsamına girecek.

Brüksel’deki Linklaters hukuk firmasının teknoloji, medya ve teknoloji uygulamaları bölümünün başkanı Tanguy Van Overstraeten, AB Yapay Zeka Yasası’nın “dünyada türünün ilk örneği” olduğunu söyledi.

“Özellikle yapay zeka sistemleri geliştiren ama aynı zamanda bunları dağıtan veya belirli durumlarda kullanan birçok işletmeyi etkilemesi muhtemel.”

Mevzuat, yapay zekanın düzenlenmesinde risk temelli bir yaklaşım uyguluyor; bu da teknolojinin farklı uygulamalarının toplum için oluşturdukları risk düzeyine bağlı olarak farklı şekilde düzenlendiği anlamına geliyor.

Örneğin, “yüksek riskli” olduğu düşünülen AI uygulamaları için AI Yasası kapsamında katı yükümlülükler getirilecektir. Bu yükümlülükler arasında yeterli risk değerlendirme ve azaltma sistemleri, önyargı riskini en aza indirmek için yüksek kaliteli eğitim veri kümeleri, rutin aktivite kaydı ve uyumluluğu değerlendirmek için yetkililerle modellere ilişkin ayrıntılı belgelerin zorunlu olarak paylaşılması yer almaktadır.

Yüksek riskli yapay zeka sistemlerine örnek olarak otonom araçlar, tıbbi cihazlar, kredi karar sistemleri, eğitim puanlama sistemleri ve uzaktan biyometrik tanımlama sistemleri verilebilir.

Yasa ayrıca, risk düzeyi açısından “kabul edilemez” görülen her türlü yapay zeka uygulamasının genel olarak yasaklanmasını da öngörüyor.

Kabul edilemez risk taşıyan yapay zeka uygulamaları arasında, vatandaşları verilerinin toplanması ve analizi temelinde sıralayan “sosyal puanlama” sistemleri, öngörücü polislik ve işyerlerinde veya okullarda duygu tanıma teknolojisinin kullanımı yer alıyor.

ABD’li teknoloji şirketleri için bu ne anlama geliyor?

Microsoft, Google, Amazon, Apple ve Meta gibi ABD devleri, yapay zeka konusunda küresel bir çılgınlığın yaşandığı şu günlerde, bu alanda liderlik edebileceklerini düşündükleri şirketlerle agresif bir şekilde ortaklık kuruyor ve milyarlarca dolar yatırım yapıyor.

Yapay zeka modellerini eğitmek ve çalıştırmak için gereken devasa bilgi işlem altyapısı göz önüne alındığında, Microsoft Azure, Amazon Web Services ve Google Cloud gibi bulut platformları da yapay zeka gelişimini desteklemede önemli rol oynuyor.

Bu bağlamda yeni kurallar kapsamında en fazla hedef alınacak isimler arasında şüphesiz ki Big Tech firmaları yer alacak.

“AI Yasası’nın etkileri AB’nin çok ötesine uzanıyor. AB’de herhangi bir faaliyeti veya etkisi olan herhangi bir kuruluş için geçerli, bu da AI Yasası’nın nerede olursanız olun sizin için geçerli olacağı anlamına geliyor,” dedi kurumsal yazılım firması Appian’ın EMEA ve LATAM kıdemli başkan yardımcısı Charlie Thompson, CNBC’ye e-posta yoluyla.

Thompson, “Bu, teknoloji devlerinin AB pazarındaki faaliyetleri ve AB vatandaşı verilerini kullanımları konusunda çok daha fazla incelemeye tabi tutulmasını sağlayacak” diye ekledi.

Meta, düzenleyici endişeler nedeniyle yapay zeka modelinin Avrupa’da kullanılabilirliğini zaten kısıtlamıştı; ancak bu hamle, AB Yapay Zeka Yasası’ndan kaynaklanmıyordu.

Facebook’un sahibi, bu ayın başlarında LLaMa modellerini AB’de kullanıma sunmayacağını, bunun nedeninin de AB’nin Genel Veri Koruma Yönetmeliği’ne (GDPR) uyup uymadığı konusundaki belirsizlik olduğunu belirtmişti.

Şirkete daha önce, GDPR’yi ihlal edebileceği endişesiyle modellerini AB’de Facebook ve Instagram’dan gelen gönderiler üzerinde eğitmeyi durdurması emredilmişti.

Üretken yapay zeka nasıl ele alınır?

Üretken Yapay Zeka, AB Yapay Zeka Yasası’nda “genel amaçlı” yapay zekanın bir örneği olarak etiketlenmiştir.

Bu etiket, bir insandan daha iyi olmasa bile benzer düzeyde çok çeşitli görevleri yerine getirebilen araçları ifade eder.

Genel amaçlı yapay zeka modelleri arasında, ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, OpenAI’nin GPT’si, Google’ın Gemini’si ve Anthropic’in Claude’u bulunur.

Yapay Zeka Yasası, bu sistemler için AB telif hakkı yasalarına saygı gösterilmesi, modellerin nasıl eğitildiğine ilişkin şeffaflık bildirimlerinin yapılması, rutin testlerin yapılması ve yeterli siber güvenlik korumalarının sağlanması gibi katı gereklilikler getiriyor.

Ancak tüm AI modelleri eşit şekilde ele alınmıyor. AI geliştiricileri, AB’nin kamuya açık ve özel AI uygulamaları oluşturmak için kullanılabilen açık kaynaklı modellerin çok sıkı bir şekilde düzenlenmemesini sağlaması gerektiğini söyledi.

Açık kaynaklı modellere örnek olarak Meta’nın LLaMa’sı, Stability AI’nın Stable Diffusion’ı ve Mistral’ın 7B’si verilebilir.

AB, açık kaynaklı üretken yapay zeka modelleri için bazı istisnalar ortaya koyuyor.

Ancak kurallardan muafiyet kazanabilmek için açık kaynak kodlu sağlayıcıların, ağırlıklar, model mimarisi ve model kullanımı gibi parametrelerini kamuya açık hale getirmeleri ve “modelin erişimini, kullanımını, değiştirilmesini ve dağıtımını” etkinleştirmeleri gerekiyor.

Yapay Zeka Yasası’na göre, “sistemik” riskler barındıran açık kaynaklı modeller muafiyet kapsamına alınmayacak.

Van Overstraeten, “Kuralların ne zaman devreye gireceğini ve ilgili paydaşların rolünü dikkatlice değerlendirmek gerekiyor” dedi.

Bir şirket kuralları ihlal ederse ne olur?

AB Yapay Zeka Yasası’nı ihlal eden şirketlere, 35 milyon avro (41 milyon dolar) veya küresel yıllık gelirlerinin %7’si (hangisi daha yüksekse) ile 7,5 milyon avro (küresel yıllık gelirlerinin %1,5’i) arasında para cezası verilebilir.

Cezaların büyüklüğü ihlalin niteliğine ve ceza kesilen şirketin büyüklüğüne göre değişecektir.

Bu, Avrupa’nın katı dijital gizlilik yasası olan GDPR kapsamındaki olası para cezalarından daha yüksektir. Şirketler, GDPR ihlalleri için 20 milyon avroya veya yıllık küresel cirolarının %4’üne kadar para cezasıyla karşı karşıyadır.

Kanun kapsamına giren tüm yapay zeka modellerinin (genel amaçlı yapay zeka sistemleri dahil) denetimi, Komisyon tarafından Şubat 2024’te kurulan düzenleyici bir kurum olan Avrupa Yapay Zeka Ofisi’nin denetimine girecek.

Fintech firması Linedata’nın küresel varlık yönetimi başkanı Jamil Jiva, CNBC’ye yaptığı açıklamada, AB’nin “düzenlemelerin etkili olmasını istiyorlarsa, suçlu şirketlere önemli para cezaları vermeleri gerektiğini anladığını” söyledi.

Jiva, GDPR’nin AB’nin küresel düzeyde “veri gizliliği en iyi uygulamalarını zorunlu kılmak için düzenleyici etkisini nasıl esnetebileceğini” gösterdiği gibi, AI Yasası ile de bloğun bunu tekrarlamaya çalıştığını, ancak bunun AI için yapıldığını sözlerine ekledi.

Ancak şunu da belirtmekte fayda var ki, Yapay Zeka Yasası nihayet yürürlüğe girmiş olsa da, yasa kapsamındaki hükümlerin çoğu en azından 2026’dan önce yürürlüğe girmeyecek.

Genel amaçlı sistemlere yönelik kısıtlamalar, Yapay Zeka Yasası’nın yürürlüğe girmesinden itibaren 12 ay sonra başlayacak.

Şu anda ticari olarak satılan OpenAI’nin ChatGPT’si ve Google’ın Gemini’si gibi üretken yapay zeka sistemlerine de sistemlerini uyumlu hale getirmek için 36 aylık bir “geçiş süresi” tanınıyor.