Washington —

Son günlerde Rusya’da çok sayıda üst düzey siyasi tutuklunun hareketlenmesi, Batılı ülkelerle tutuklu takasının yakın olduğu yönündeki spekülasyonları körüklüyor.

En az sekiz kişinin avukatları ve akrabaları, Rusya genelindeki gözaltı tesislerinden taşınmış gibi göründüklerini söylüyor. Gözaltına alınanlar, Kremlin’i eleştirdikleri veya Moskova’nın Rus ordusu hakkında yanlış bilgi olarak gördüğü şeyleri yaydıkları için hapse atılmıştı.

Aynı zamanda Belarus ve Slovenya’nın yabancı uyruklulara yönelik yasal işlemleri, Batı medyasında Rusya, ABD ve Almanya’nın da dahil olabileceği çok ülkeli bir takasın yolda olduğuna dair spekülasyonlara bir yenisini daha ekledi.

Rusya’da gözaltına alınan ve henüz yeri bilinmeyen kişiler arasında eski ABD Deniz Piyadesi Paul Whelan, The Washington Post’a yazılar yazan İngiliz Rus aktivist ve gazeteci Vladimir Kara-Murza ve merhum muhalefet lideri Aleksey Navalny ile yakın çalışan Liliya Chanysheva da yer alıyor.

Whelan, reddettiği casusluk suçlamaları nedeniyle 16 yıllık hapis cezasına çarptırıldı. Avukatı, Interfax haber ajansına kendisiyle iletişime geçemeyeceğini söyledi ve ekledi: “Olası bir takas söylentileri var.”

Post, Çarşamba günü geç saatlerde, hapishane yetkililerinin Kara-Murza’nın bir hapishane kolonisinden taşındığını doğruladığını ancak nereye götürüldüğünü söylemediğini bildirdi. Köşe yazarı, Rusya’nın Ukrayna’daki savaşını eleştirdiği için vatana ihanetle suçlandıktan sonra 25 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Bazı analistler kaybolmaların yakın zamanda gerçekleşecek bir tutuklu takasının işareti olabileceğine inanırken, Rusya uzmanı Keir Giles gibi bazıları ise daha şüpheci.

İngiliz düşünce kuruluşu Chatham House’da çalışan Giles, VOA’ya yaptığı açıklamada, “Haberlerde gördüğümüz kişilerin buzdağının sadece görünen kısmı olduğunu ve dünya çapında medyanın ilgisini çekmeyen çok daha fazla kişi olduğunu aklımızda tutmalıyız” dedi.

Giles, “Sistem içinde günler, haftalar veya daha uzun bir süre boyunca kaybolmak o kadar da alışılmadık bir durum değil,” diye ekledi. “Rus hapishane sisteminde neyin kasıtlı zulüm, neyin basitçe verimsizlik ve yetersizlikten kaynaklandığını söylemek zor, ancak kurbanlar üzerindeki net etki elbette aynı.”

Örneğin Navalny, Aralık 2023’te gizlice Rusya’nın merkezindeki bir hapishaneden Kuzey Kutup Dairesi’nin üzerindeki bir hapishaneye taşındı. Giles, taşınmanın 20 gün sürdüğünü söyledi. Muhalefet lideri Şubat ayında hapishanede öldü.

Rusya Dışişleri Bakanlığı ve Washington Büyükelçiliği, VOA’nın bu haberle ilgili yorum talebine ilişkin e-postalarına hemen yanıt vermedi.

Geçtiğimiz hafta kaybolan diğer siyasi tutuklular arasında Alman vatandaşı Kevin Lik, muhalif aktivist Ksenia Fadeeva, savaş karşıtı sanatçı Sasha Skochilenko ve eleştirel politikacı Ilya Yaşin de yer alıyor.

Kaybolmaları başka gelişmelerin hemen ardından gerçekleşti.

Salı günü Belarus’ta, Başkan Alexander Lukaşenko, terörizm suçlamalarıyla ölüm cezasına çarptırılan bir Alman olan Rico Krieger’i beklenmedik bir şekilde affetti. Belarus ve Rusya yakın müttefiklerdir.

Çarşamba günü ise Slovenya mahkemesi iki Rus’a casusluk suçundan hapis cezası verdi ve Rusya’ya sınır dışı edileceklerini açıkladı.

Sergei Davidis zamanlamanın bir tesadüf olabileceğini düşünmüyor. Siyasi Mahkumlar Destek Programı’nın başkanı ve Rus insan hakları grubu Memorial’ın yönetim kurulu üyesi.

Memorial’ın eşbaşkanı Oleg Orlov da yakın zamanda kaybolan siyasi tutuklular arasında.

Litvanya’nın başkenti Vilnius’tan VOA’ya konuşan Davidis, “Bir tür takas beklentisinden başka makul bir açıklama yok gibi görünüyor” dedi.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in olası bir takasta yer alan kişileri formalite gereği affetmesi gerekeceğini de sözlerine ekledi.

Putin daha önce, Berlin’de bir Çeçen muhalifi öldürdüğü gerekçesiyle Almanya’da ömür boyu hapis cezası çeken Vadim Krasikov adlı bir Rus adam karşılığında Wall Street Journal muhabiri Evan Gershkovich’i takas etmeye hazır olduğunun sinyalini vermişti.

Gershkovich, Rusya’da hapsedilen iki Amerikalı gazeteciden biri. Diğeri Alsu Kurmasheva. Her ikisi de 19 Temmuz’da gizli davalarda, yaygın olarak sahte olarak görülen suçlamalarla mahkum edildi.

Putin’in bu yılın başlarında Gershkovich için olası bir takas hakkında yaptığı açıklamalara yorum yapan Giles, “Bu, meşru olmaya özellikle zorlanan bir süreç değil. Bu sadece düpedüz bir gasp.” dedi.

ABD ile Rusya aylardır tutuklu takası görüşmeleri yürütüyor.

Dışişleri Bakanlığı Sözcü Yardımcısı Vedant Patel Çarşamba günü VOA’ya düzenlediği basın toplantısında, “ABD, haksız yere gözaltına alınan Amerikalı vatandaşlarımızı evlerine geri döndürmek için gece gündüz çalışmaya odaklanmaya devam ediyor” dedi.

Patel, olası bir mahkum takası konusunda herhangi bir gelişme olup olmadığı sorulduğunda, herhangi bir gelişme olmadığını söyledi.

Mahkum takasları genellikle gizlilik içinde gerçekleştirilir.

ABD hükümeti daha önce de meşru Rus suçlularını masum Amerikalılarla takas ettiği için eleştirilere maruz kalmış olsa da rehine savunucusu Diane Foley, Washington’ın vatandaşlarını korumak için elinden gelen her şeyi yapmasının görevi olduğunu savundu.

Foley, VOA’ya verdiği demeçte, “Vatandaşlarının hayatının kendi sorumlulukları olduğunu kabul edecek ahlaki netliğe sahip olmaları gerekiyor. Bu hayata öncelik vermek için ellerinden gelen her şeyi yapmak onların sorumluluğundadır.” dedi.

Foley, 2014 yılında oğlu Amerikalı gazeteci James Foley’nin Suriye’de kaçırılıp öldürülmesinin ardından Foley Vakfı’nı kurdu. ABD’nin ailelere yardım konusunda bazı iyileştirmeler yaptığını, ancak yükün hâlâ büyük ölçüde sevdikleri haksız yere yurtdışında tutulan akrabaların omuzlarında olduğunu söylüyor.

Rusya, 2022’de Ukrayna’ya tam ölçekli bir işgal başlattığından beri, Kremlin’e yönelik eleştiri olarak algılanan her şeye sert bir şekilde baskı uyguladı ve bu da çok sayıda aktivist ve gazetecinin tutuklanmasına yol açtı. 2023’ün sonlarında, hak grubu Memorial, Rusya’da yaklaşık 1.000 siyasi tutuklunun hapiste olduğunu tahmin etti.