Tallinn, Estonya –

Son otuz yıldır onlarca Avrupa lideri gelip geçti, ancak Aleksandr Lukaşenko Belarus’un mutlak kontrolünü elinde tutmaya devam ediyor.

Uzun ömürlülüğünün ardında, tüm muhalifleri sert bir şekilde susturması, Sovyet tarzı ekonomik kontrollere ve yöntemlere geri dönmesi ve bazen Batı ile flört etse bile Rusya ile yakınlaşması yatıyor.

69 yaşındaki Lukaşenko, göreve başladığı ilk dönemde “Avrupa’nın son diktatörü” olarak adlandırılmıştı ve bu lakabı sonuna kadar hak ediyor.

Cumartesi günü, dünyanın en uzun süre görev yapan ve en acımasız liderlerinden biri olarak iktidardaki 30. yılını kutluyor.

Rusya, Ukrayna ve NATO üyeleri Polonya, Litvanya ve Letonya arasında sıkışmış bir durumda olan ülkenin lideri Lukaşenko, 2020 yılında yurtiçinde ve yurtdışında hileli olduğu yaygın olarak görülen bir oylama sonucunda altıncı kez göreve seçildi.

Takip eden aylarca süren kitlesel protestolar, on binlerce kişinin dayak ve işkence iddiaları arasında hapse atıldığı şiddetli bir baskıyla sert bir şekilde bastırıldı. Birçok siyasi muhalif hala hapiste veya 9,5 milyonluk ülkeden kaçtı.

DOSYA – Belaruslu muhalif destekçiler, 23 Ağustos 2020’de Belarus’un Minsk kentindeki Bağımsızlık Meydanı’nda miting düzenliyor. O yıl Aleksandr Lukaşenko’nun yeniden seçilmesi muhalefet ve Batı tarafından hileli olarak görüldü ve Belarus’ta şimdiye kadarki en büyük protestoları tetikledi.

Ancak güçlü adam, Batı’nın yaptırımlarını ve ardından gelen izolasyonu umursamadı ve şimdi gelecek yıl yedinci beş yıllık dönem için aday olacağını söylüyor.

Lukaşenko siyasi uzun ömrünü, başlıca müttefiki Rusya’nın kurnazlığı, vahşeti ve güçlü siyasi ve ekonomik desteğinin bir karışımına borçludur.

En son 2022’de Moskova’nın Ukrayna’yı işgal etmek için Belarus topraklarını kullanmasına izin verdi ve daha sonra Rusya’nın taktik nükleer silahlarının bir kısmına ev sahipliği yapmayı kabul etti.

Bağımsız siyasi analist Valeri Karbalayeviç, “Lukaşenko, Belarus’u SSCB’nin bir parçası haline getirdi, sadece kendi vatandaşları için değil aynı zamanda nükleer silahlarla Batılı komşuları için de tehlikeli hale getirdi” dedi.

Belarus liderini “Kremlin’in ruh hali ve kendi halkının korkularıyla oynamayı öğrenmiş, Sovyet sonrası dönemin en deneyimli politikacılarından biri” olarak tanımladı.

1994’ten beri iktidarda

Eski devlet çiftlik müdürü, Belarus’un SSCB’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmasından sadece 2,5 yıl sonra, Temmuz 1994’te ilk kez seçildiğinde, yolsuzlukla mücadele etme ve kaotik serbest piyasa reformları nedeniyle düşen yaşam standartlarını iyileştirme sözü vermişti.

Sovyetler Birliği hayranı olan Lukaşenko, seçilmesinin hemen ardından ülkenin yeni kırmızı-beyaz ulusal bayrağından vazgeçilerek, yerine Belarus’un Sovyet cumhuriyeti olarak kullandığına benzer bir bayrağın getirilmesini öngören bir referandum yapılmasını istedi.

Ayrıca Rusya ile bağları hızla güçlendirdi ve tam bir birleşmenin ardından bu birliğin başkanı olma umuduyla yeni bir birlik devleti kurulması yönünde çaba sarf etti; ancak bu heves, 2000 yılında hasta olan Boris Yeltsin’in yerine Vladimir Putin’in seçilmesiyle suya düştü.

Lukaşenko döneminde, Belarus’un en üst düzey güvenlik teşkilatı korkutucu Sovyet dönemi ismi olan KGB’yi korudu. Ayrıca, idam cezasını sürdüren ve infazların başın arkasına bir kurşun sıkılarak gerçekleştirildiği Avrupa’daki tek ülke oldu.

DOSYA – Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, 4 Eylül 2001’de ikinci dönemini kazanmadan önce Belarus’un Minsk kentindeki Cumhuriyet Sarayı’nda düzenlenen seçim mitinginde konuşurken el kol hareketleri yapıyor.

1999 ve 2000’de dört önemli Lukaşenko eleştirmeni ortadan kayboldu ve Avrupa Konseyi tarafından yapılan bir soruşturma, üst düzey Belarus yetkilileriyle bağlantılı ölüm mangaları tarafından kaçırılıp öldürüldükleri sonucuna vardı. Belarus yetkilileri, şüpheli suçluların bulunması ve yargılanması yönündeki Avrupa taleplerini engelledi.

“Lukaşenko hiçbir zaman itibarını umursamadı,” dedi artık yasa dışı olan Belarus Birleşik Sivil Partisi’nin lideri Anatoly Lebedko. “Kendisine diktatör demekten zevk alıyordu ve siyasi cinayetler ve diğer suçlarla kamuoyunda suçlandığında bile bir parya olduğuyla övünüyordu.”

Lukaşenko, parlamentoyu kendi kontrolü altına alan, dönem sınırlamalarını kaldıran ve Batı’nın özgür veya adil olarak tanımadığı seçimlerde gücünü genişleten anayasal değişiklikler başlattı. Oylama sonrasındaki protestolar polis tarafından hızla dağıtıldı ve organizatörler hapse atıldı.

Sovyet tarzı merkezi ekonomisi büyük ölçüde Rus sübvansiyonlarına bağımlıydı.

“Belarus’a yardım etmek yerine, ucuz Rus petrolü ve gazı onun laneti haline geldi ve Lukaşenko’nun Avrupa’ya petrol ürünleri ihraç ederek beklenmedik karlar elde etmesine ve Belarus’taki durumu dondurmasına izin verdi,” dedi 2006 seçimlerinde kendisine meydan okuyan Alexander Milinkevich. “Muhalefetin reform çağrıları ve Avrupa Birliği’ne doğru hareket, kelimenin tam anlamıyla Rus parasının selinde boğuldu.”

Ancak Lukaşenko, Moskova’ya güvenirken bile Kremlin’le defalarca çatıştı ve Kremlin’i, Belarus’un en değerli ekonomik varlıklarının kontrolünü teslim etmesini ve sonunda bağımsızlığından vazgeçmesini sağlamaya çalışmakla suçladı.

Rusya’dan daha fazla sübvansiyon almak için manevra yaparken, ara sıra baskıları hafifleterek Batı’yı yatıştırmaya çalıştı. 2020 seçimlerinden önce, Belarus siyasi tutukluları serbest bırakırken ABD ve AB bazı yaptırımları kaldırdı.

Dönüm noktası

Belarus’ta şimdiye kadar görülen en büyük protestoları tetikleyen oylama sonrasında dengeleyici eylem sona erdi. Sonraki baskında 35.000’den fazla kişi tutuklandı, binlercesi polis gözetiminde dövüldü ve yüzlerce bağımsız medya kuruluşu ve hükümet dışı kuruluş kapatıldı ve yasaklandı.

Putin, Lukaşenko’nun geçmişteki manevralarından rahatsız olsa da, protestoları Moskova’nın müttefiki üzerindeki nüfuzuna yönelik büyük bir tehdit olarak gördü ve Batı’nın yaptırımlarına maruz kalan Belarus liderini desteklemek için hızla harekete geçti.

O seçimde Lukaşenko’ya meydan okuyan ve daha sonra sürgünden muhalefete liderlik etmek için ülkeden kaçan Sviatlana Tsikhanouskaya, oylamanın “Belarusluların çoğunluğunun desteğini kaybettiğinin” açıkça anlaşılması nedeniyle bir dönüm noktası olduğunu söyledi.

“Lukaşenko, protestoların zirvesindeyken kendisine bilgi, finansal ve hatta askeri destek sağlayan Rusya sayesinde hayatta kalmayı başardı,” dedi The Associated Press’e. “Kremlin’in müdahalesi Belarus elitleri arasında bir bölünmeyi önledi. Şimdi Lukaşenko bu desteği ülkenin egemenliğiyle geri ödüyor.”

DOSYA – Belarus Viasna haklar grubunun başkanı Ales Bialiatski, 2 Kasım 2011’de Belarus’un Minsk kentinde bir mahkeme oturumu sırasında sanıkların bulunduğu kafeste duruyor.

Belarus’un önde gelen insan hakları örgütü Viasna’nın ülkedeki yaklaşık 1.400 siyasi tutuklusu bulunuyor. Bunların arasında, diğer muhalif isimler gibi kimseyle görüştürülmeyen, Nobel Barış Ödülü sahibi grup kurucusu Ales Bialiatski de bulunuyor.

“Lukaşenko, Avrupa’nın merkezinde, sivil kurumların işlemediği ve zamanın geriye döndüğü binlerce siyasi tutuklunun bulunduğu sert bir kişisel siyasi rejim yarattı,” dedi Bialiatski’nin eşi Natalia Pinchuk. “Ales’in tutulduğu işkence koşulları, binlerce Belaruslu tutuklu ve Lukaşenko’nun siyasetteki yolu için semboliktir.”

Baskının en canlı bölümlerinden birinde, muhalif bir gazeteciyi Yunanistan’dan Litvanya’ya taşıyan bir ticari jet, Batı’nın hava korsanlığı olarak kınadığı bir şekilde kısa süreliğine Belarus hava sahasına girdiğinde Mayıs 2021’de Minsk’e inmek zorunda kaldı. Gazeteci Raman Pratasevich protestolar düzenlemekten suçlu bulundu ve sekiz yıl hapse mahkûm edildi. Daha sonra affedildi ve Lukaşenko destekçisi oldu.

Lukaşenko’nun geleceği

Belarus lideri bazen sert ve değişkendir. Bir keresinde Adolf Hitler’i “Almanya’yı yıkıntılardan kaldırdığı” için övmüştü.

Lukaşenko, COVID-19 salgınını “psikoz” olarak nitelendirerek, insanlara “virüsü votkayla öldürmelerini”, saunalara gitmelerini ve tarlalarda çalışmalarını tavsiye etti çünkü “traktörler herkesi iyileştirecek!”

Lukaşenko, 2020’deki baskının ortasında “Bazen yasaları umursamamalı ve bazı pislikleri durdurmak için sert adımlar atmalıyız” demişti.

DOSYA – Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko (solda) ve oğulları Viktor (soldan ikinci), Dmitriy (soldan üçüncü) ve Nikolay (sağda), 24 Eylül 2016’da Minsk’te bir toplantıya katılıyor. Lukaşenko, resmi etkinliklerde Nikolay’ı yanında tutuyor.

En küçük oğlu 19 yaşındaki Nikolay’ı resmi etkinliklerde yanında tutması, onu halefi olarak yetiştirebileceği yönündeki spekülasyonları körükledi.

Lukashenko hokey oynayarak, kayak yaparak ve diğer sporları yaparak sert adam imajını korudu. COVID-19’a yakalandıktan sonra fiziksel aktivite sayesinde hızla iyileştiğini söyledi.

Ancak son yıllarda sağlık sorunlarına dair çıkan söylentiler nedeniyle enerjisinin giderek azaldığı görülüyor; ancak her zamanki cesaretiyle bunları yalanlıyor.

“Ölmeyeceğim,” dedi geçen yıl. “Bana daha uzun bir süre katlanmak zorunda kalacaksın.”