Bangladeş Devlet Başkanı Muhammed Şahabuddin (solda), 8 Ağustos 2024’te Dakka’da Muhammed Yunus’u Bangladeş’in geçici hükümetinin başkanı olarak yemin ediyor. MOHAMMAD PONIR HOSSAIN / REUTERS

Bangladeş’in dümenine kanlı bir halk devrimiyle geçen “fakirlerin bankeri” Muhammed Yunus’un olağanüstü yolculuğunu anlamak için 1970’lerin ortalarına bakmak gerekir. O zamanlar Yunus, Bangladeş’in güneyindeki büyük liman kenti olan Chittagong Üniversitesi’nde ekonomi profesörüydü. Yoksulluk ve aşırı nüfusun kaçınılmaz olarak görüldüğü bir ülkede bir fikir tasarladığı yer burasıydı: “Fakirlerin hayatlarını değiştirmemiz gerektiğini düşündüm,” diye hatırlıyordu 1987’de başkent Dakka’daki ofisinde Le Monde’u karşılarken gülümseyerek. “ABD’de geçirdiğim birkaç yılın ardından eve döndükten sonra,” diye devam etti, “hükümetin en fakirlerin ihtiyaçlarını karşılayamayacağını fark ettim. Sonra düşündüm: Sonuçta, bu fakir insanlar neden kendi hayatlarını iyileştirmeye katkıda bulunamıyorlar?”

Bu fikir, 1974’te ülkesini kasıp kavuran ve en azından yüz binlerce cana mal olan yıkıcı kıtlıktan sonra aklına geldi. Bu trajedi, Ganj ve Brahmaputra nehirlerinin suladığı, ancak düzenli olarak kasırgalar ve sellerle vurulan bu kadim sefalet ve bereket diyarının acısını daha da artırdı.

Daha fazlasını oku Yalnızca aboneler Bangladeş ordusu ve öğrenci protestocuları, Muhammed Yunus’un geçici hükümete başkanlık etmesi konusunda anlaştı

Yunus, vizyonunu sürdürerek 1983’te Grameen Bank’ı kurdu – Bengalce’de “köy bankası” – en çok ihtiyaç sahiplerine para ödünç verecek bir kurum. İnancı, bir iş kurmak isteyen herkese gerekli sermayeyi sağlamanın, yararlanıcıları yoksulluktan kurtarmaya yardımcı olacağıydı.

‘Kapitalizmin eksik parçası’

Mikro kredinin mucidi, Chittagong yakınlarındaki bir köyde bambu mobilya yapan bir kadınla tanıştıktan sonra fikrinin doğrulandığını gördü. Kadın, bambu için tüccarlara ödeme yaptıktan sonra kar marjının neredeyse yok denecek kadar az olduğunu açıkladı. “Çalışması onun hayatta kalmasına izin vermiyordu,” diye gözlemledi ve “bu girişimcilere kimse borç vermeyecekti, çünkü gerekli garantileri sağlayamıyorlardı.”

Yunus, gerekçesini açıklamak için yerel bankacılara yaklaştığında bunu doğruladı. “Fakirlere borç vermeyi önerdiğimde güldüler,” diye hatırladı, kendisi de bu anıya gülerek. Elbette onları dinlemedi ve tanıdığı insanlara borç vermeye karar verdi. Ve böylece Grameen Bank doğdu. Bununla birlikte “mikro kredi” ve Yunus’un popülerleşmesine yardımcı olduğu bir kalkınma modeli olan “sosyal işletme” kavramı geldi.

Grameen ile diğer bankalar arasındaki fark, hemen hemen herkesin kredi başvurusunda bulunabilmesi ve kadınların asıl yararlanıcılar olmasıdır. Bangladeş toplumunun ataerkil yapısına rağmen kırsal alanlarda, hanehalkı maliyesini kontrol edenler kadınlardır. Yunus, “Kadınlar yoksulluğu erkeklerden çok daha iyi anlıyorlar,” diye açıkladı. Ancak, Bangladeş’in yeni bir “Rahibe Teresa”sı olma niyetinde değildi: Kadın borçlulara hemen katı koşullar koydu; bunlara kredi miktarında bir tavan, önceki kredi geri ödenmezse yenilenmeme ve topraksız çiftçilere veya yarım hektardan az ekilebilir araziye sahip olanlara öncelik verilmesi de dahildi.

Bu makalenin %58.27’sini okumanız gerekiyor. Gerisi yalnızca aboneler içindir.